Ουρολοιμώξεις

Oυρολοίμωξεις είναι λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος από μικροοργανισμούς, όπως τα βακτήρια, οι ιοί και οι μύκητες. Τα βακτήρια είναι η πιο κοινή αιτία της ουρολοίμωξης, η οποία είναι απαραίτητο να θεραπευτεί. Η ουρολοίμωξη είναι εξίσου συχνή και στα δύο φύλα.

Τι είναι οι ουρολοιμώξεις ;

Φυσιολογικά, τα βακτήρια που εισέρχονται από την ουρήθρα στο ουροποιητικό σύστημα απομακρύνονται γρήγορα με την ούρηση, πριν εγκατασταθούν και προκαλέσουν φλεγμονή με τα ανάλογα συμπτώματα. Ωστόσο, μερικές φορές τα βακτήρια ξεπερνούν τη φυσική άμυνα του οργανισμού και προκαλούν λοίμωξη. Η λοίμωξη στην ουρήθρα ονομάζεται ουρηθρίτιδα, ενώ στην ουροδόχο κύστη ονομάζεται κυστίτιδα. Κάποια στελέχη βακτηρίων μπορούν να ανέλθουν μέσω των ουρητήρων προς τα πάνω και να μολύνουν τους νεφρούς, προκαλώντας την πυελονεφρίτιδα.

Τι προκαλεί τις λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος;

Οι περισσότερες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος προκαλούνται από βακτήρια που ζουν φυσιολογικά στο έντερο. Το βακτήριο Escherichia coli (E. coli) προκαλεί τη συντριπτική πλειοψηφία των ουρολοιμώξεων(75-80%).  Τα μικρόβια που ονομάζονται χλαμύδια και μυκόπλασμα είναι συχνά αίτια των λοιμώξεων της ουρήθρας, του προστάτη και σπανιότερα της κύστης. Μεταδίδονται συνήθως σεξουαλικά και απαιτούν παράλληλη τη χρήση αντιβιοτικών για τη θεραπεία και των δύο σεξουαλικών συντρόφων.

Είναι σημαντικό να επισημανθεί πως το ουροποιητικό σύστημα έχει διάφορους μηχανισμούς για την πρόληψη των λοιμώξεων:

• Στο σημείο, όπου ενώνονται οι ουρητήρες με την ουροδόχο κύστη, υπάρχουν βαλβίδες (κυστεοουρητηρική συμβολή). Αυτές κανονικά επιτρέπουν τη ροή των ούρων μόνο από το νεφρό προς την κύστη, χωρίς δηλαδή να υπάρχει παλινδρόμηση των ούρων.
• Με την ούρηση, ξεπλένονται μηχανικά και απομακρύνονται τα μικρόβια που προσπαθούν να εισχωρήσουν στο ουροποιητικό σύστημα.
• Στους άντρες, ο προστάτης παράγει εκκρίσεις με αντιμικροβιακές ιδιότητες που επιβραδύνουν την ανάπτυξη των βακτηρίων.
• Και στα δύο φύλα, η ισχυρή άμυνα του ανοσοποιητικού μπορεί επίσης να αποτρέψει τη λοίμωξη.

Όμως, παρά τους μηχανισμούς αυτούς, εξακολουθούν να εμφανίζονται λοιμώξεις. Ορισμένα δε βακτηρίδια έχουν μία ισχυρή ικανότητα να προσκολλώνται στα τοιχώματα του ουροποιητικού συστήματος, και έτσι πολλαπλασιάζονται, προκαλώντας ουρολοιμώξεις.

Πόσο συχνές είναι οι ουρολοιμώξεις στους ενήλικες;

Οι ουρολοιμώξεις είναι ο δεύτερος πιο συχνός τύπος λοιμώξεων στον άνθρωπο. Οι γυναίκες είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε ουρολοιμώξεις για ανατομικούς λόγους.  Η ουρήθρα της γυναίκας είναι πολύ μικρότερη από του άντρα, επιτρέποντας στα βακτήρια να εισχωρήσουν εύκολα στην κύστη. Επίσης, η γυναικεία ουρήθρα απέχει ελάχιστα εκατοστά από το αιδοίο και τον πρωκτό, όπου φυσιολογικά υπάρχουν μικρόβια. Για τις γυναίκες, ο κίνδυνος να αναπτύξουν έστω ένα επεισόδιο ουρολοίμωξης στη ζωή τους είναι μεγαλύτερος από 50%. Οι ουρολοιμώξεις στους άντρες δεν είναι τόσο συχνές όσο στις γυναίκες, αλλά συνήθως είναι πιο σοβαρές και απαιτούν μεγαλύτερης διάρκειας θεραπείας.

Τι αυξάνει τον κίνδυνο για ουρολοιμώξεις;

Παρά το γεγονός ότι ο καθένας μας μπορεί να υποστεί ένα επεισόδιο ουρολοίμωξης, υπάρχουν παράγοντες κινδύνου που αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισης μολύνσεων:

• Κακή υγιεινή: Τόσο η μη καθημερινή υγιεινή της πρωκτογεννητικής χώρας, όσο και η χρήση ακατάλληλων σκευασμάτων υγιεινής (π.χ. η χρήση τους ενδοκολπικά, η χρήση ερεθιστικών αρωματικών αφρόλουτρων, αντισηπτικών κλπ.).

• Κακές συνήθειες ούρησης: είναι συχνή πρακτική, ιδιαίτερα των γυναικών, να αναβάλλουν την ούρηση, όταν βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους. Έτσι, παραλείπεται η επίσκεψη στην τουαλέτα, παρότι η επιθυμία για ούρηση είναι μεγάλη και επιτακτική. Ωστόσο και οι άντρες, πολλές φορές, ακολουθούν την ίδια πρακτική, κυρίως για επαγγελματικούς λόγους (π.χ. οδηγοί). Ακόμη όμως και όταν οι γυναίκες αποφασίσουν να επισκεφτούν μία δημόσια τουαλέτα, ουρούν όρθιες, με αποτέλεσμα να μην χαλαρώνουν τους μυς του πυελικού εδάφους και να μην έχουν μία φυσιολογική ούρηση. Τέτοιες πρακτικές μπορεί να έχουν ως συνέπεια ευκαιριακές ουρολοιμώξεις. Εάν δε η ευκαιριακή ουρολοίμωξη δεν αντιμετωπιστεί σωστά, πέρα από την ενδεικνυόμενη φαρμακευτική αγωγή. Η αλλαγή πρέπει να επέλθει και στις καθημερινές συνήθειες ούρησης, γιατί οι υποτροπές και οι επαναμολύνσεις είναι συνεχίσουν να ταλαιπωρούν τον ασθενή.

• Σεξουαλικές πρακτικές: η σεξουαλική πράξη αποτελεί τη συχνότερη αιτία ουρολοιμώξεων. Μετά τη σεξουαλική επαφή, οι περισσότερες γυναίκες έχουν ένα σημαντικό αριθμό βακτηρίων στα ούρα τους, τα οποία φυσιολογικά αποβάλλονται σε 24 ώρες. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στους άντρες, γι’ αυτό είναι απαραίτητη η ούρηση και στα δύο φύλα μετά την επαφή. Επίσης, το πρωκτικό σεξ αυξάνει τις πιθανότητες ουρολοιμώξεων. Ένας άλλος λόγος λοιμώξεων με τη σεξουαλική δραστηριότητα είναι η χρήση αρωματικών, και μη, λιπαντικών που ερεθίζουν και μεταβάλλουν τη φυσιολογική άμυνα του οργανισμού. Τέλος, η αύξηση της θερμοκρασίας στην περιοχή, λόγω της έντονης τριβής σε μεγάλης διάρκειας σεξουαλική δραστηριότητα, ευνοεί τον πολλαπλασιασμό των μικροβίων.

• Αντισύλληψη: στις γυναίκες που χρησιμοποιούν διάφραγμα ή σπερματοκτόνες ουσίες για αντισύλληψη, μπορεί να ευνοηθεί η ανάπτυξη των μικροβίων. Αν έχετε πρόβλημα με ουρολοιμώξεις, θα πρέπει να δοκιμάσετε άλλο τρόπο αντισύλληψης

• Στάση των ούρων: οποιαδήποτε αιτία δημιουργεί απόφραξη στο ουροποιητικό σύστημα και εμποδίζει τη ροή και την πλήρη αποβολή των ούρων –όπως οι πέτρες και η υπερτροφία προστάτη– οδηγεί αργά ή γρήγορα σε ουρολοιμώξεις. Γι’ αυτό και το λεγόμενο υπολειπόμενο των ούρων, δηλαδή η ποσότητα των ούρων που παραμένει στην κύστη μετά την ούρηση, είναι καθοριστικός παράγοντας λοίμωξης. Αλλά και απόφραξη των νεφρών ή των ουρητήρων προκαλεί αντίστοιχα πυελονεφρίτιδες. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η λιθίαση είναι συχνή αιτία λοιμώξεων. Η ύπαρξη λίθων προκαλεί μικροτραυματισμούς και πύλες εισόδου μικροβίων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι ίδιοι οι λίθοι περιέχουν μικρόβια, με αποτέλεσμα όλες οι θεραπείες να αποτυγχάνουν (τα αντιβιοτικά δεν εισχωρούν στον λίθο), εάν παράλληλα δεν αντιμετωπιστεί και ο λίθος.
• Νευρογενής κύστη: άτομα με νευρολογικά προβλήματα, όπως κάκωση του νωτιαίου μυελού ή σκλήρυνση κατά πλάκας, αντιμετωπίζουν προβλήματα ούρησης. Το αίτιο είναι η προσβολή από την κύρια πάθηση της περιφερικής νεύρωσης της κύστης, με αποτέλεσμα την αδυναμία πλήρους κένωσής (κατακράτηση), και συνεπώς ουρολοιμώξεις.

• Ουροκαθετήρας: ο καθετήρας τοποθετείται σε ανθρώπους με αδυναμία ούρησης, όπως σε άντρες με επίσχεση ούρων λόγω υπερτροφίας προστάτη. Ο καθετήρας αποτελεί ξένο σώμα για τον οργανισμό, άρα και αιτία λοίμωξης.

• Σακχαρώδης διαβήτης: οι ασθενείς που πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη είναι γνωστό ότι παρουσιάζουν συχνά ουρολοιμώξεις. Όταν το σάκχαρο δεν είναι καλά ρυθμισμένο, καθώς τα υψηλά επίπεδα σακχάρου στα ούρα αποτελούν «τροφή» για τα μικρόβια, όσο και γιατί η πάθηση συχνά συνοδεύεται από νευροπάθεια της κύστης.
   

Σπανιότερα αίτια ουρολοιμώξεων αποτελούν συγγενείς παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος, η ανοσοκαταστολή σε ογκολογικούς ασθενείς και το AIDS.

Τι είναι οι υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις;

Πολλές γυναίκες υποφέρουν από συχνές ουρολοιμώξεις. Περίπου το 20% των νεαρών γυναικών, μετά την πρώτη ουρολοίμωξη, θα έχουν υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις. Κάθε επιπρόσθετο επεισόδιο αυξάνει τον κίνδυνο ότι θα ξανασυμβεί. Έτσι, κάποιες γυναίκες έχουν υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις, δηλαδή τρία ή περισσότερα επεισόδια κάθε χρόνο. Σε μερικές από αυτές, οι υποτροπές θα σταματήσουν σε 1-2 χρόνια, αν αντιμετωπιστούν σωστά με έντονη προσπάθεια στην πρόληψη. Οι άντρες έχουν μικρότερη πιθανότητα από τις γυναίκες να πάθουν ουρολοίμωξη. Συνήθως, οι υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις στους άντρες συμβαίνουν, αν συνυπάρχουν άλλες παθήσεις, όπως υπερτροφία προστάτη, χρόνια βακτηριακή προστατίτιδα, σακχαρώδης διαβήτη ή νευρογενής κύστη (παραπληγικοί).

Ουρολοιμώξεις και εγκυμοσύνη

Οι έγκυες διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο να πάθουν ουρολοίμωξη σε σχέση με άλλες γυναίκες, και επιπλέον έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα τα μικρόβια να φτάσουν στους νεφρούς και να προκαλέσουν πυελονεφρίτιδα. Ο κύριος λόγος είναι η πίεση που ασκεί το έμβρυο στο ουροποιητικό σύστημα (κυρίως στους ουρητήρες), που προκαλεί απόφραξη και στάση των ούρων. Το ίδιο προκαλείται και από τη χαλάρωση των λείων μυϊκών ινών των ουρητήρων λόγω των ορμονικών μεταβολών που προετοιμάζουν τους ιστούς της εγκύου για τον τοκετό. Επειδή οι ουρολοιμώξεις μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στην εγκυμοσύνη και η λήψη αντιβιοτικών αποφεύγεται, συστήνεται η προληπτική εξέταση ούρων περιοδικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Φυσικά, εφόσον χρειαστεί, υπάρχουν αντιβιοτικά που έχει αποδειχθεί ότι με ασφάλεια μπορεί να χορηγηθούν ακόμη και από το πρώτο τρίμηνο της κύησης.

Είναι σοβαρές οι ουρολοιμώξεις;

Οι περισσότερες ουρολοιμώξεις δεν είναι σοβαρές. Μάλιστα στις γυναίκες, εάν αντιμετωπιστούν με τις πρώτες ενοχλήσεις με μεγάλη λήψη νερού και διούρηση, μπορεί να μη χρειαστεί φαρμακευτική αγωγή. Σοβαρότερες είναι οι λοιμώξεις των νεφρών, οι πυελονεφρίτιδες, καθώς και οι επιπλεγμένες ουρολοιμώξεις. Εξαιρετικά σπάνια μία ουρολοίμωξη μπορεί να απειλήσει τη ζωή, όταν τα βακτήρια μπουν στην κυκλοφορία του αίματος και προκαλέσουν μία κατάσταση γενικευμένης λοίμωξης, που ονομάζεται σηψαιμία.

Ποια είναι τα συμπτώματα μιας ουρολοίμωξης;

Τα συμπτώματα μιας ουρολοίμωξης διαφέρουν ανάλογα με την ηλικία, το φύλο και την περιοχή που προσβάλλουν.

• Στις νεαρές γυναίκες, οι λοιμώξεις του ουροποιητικού εμφανίζονται με συχνουρία, καύσο και πόνο χαμηλά στην κοιλιά ή στα έξω γεννητικά όργανα κατά την ούρηση. Επίσης, μπορεί να εμφανιστεί  αίμα, ιδιαίτερα στο τέλος της ούρησης.

•  Οι ηλικιωμένες γυναίκες και οι άντρες μπορεί να αναφέρουν αδυναμία, τρόμο και κοιλιακό άλγος, ειδικά αν συνυπάρχει πυρετός. Τα ούρα μπορεί να φαίνονται θολά, σκούρα ή αιματηρά ή ακόμη να έχουν μία δυσάρεστη μυρωδιά.

• Σε άτομα που φέρουν καθετήρα, το μόνο σύμπτωμα μπορεί να είναι πυρετός με ή χωρίς ρίγος, που δεν μπορεί να αποδοθεί σε άλλη αιτία.

Συνήθως, οι ουρολοιμώξεις δεν προκαλούν πυρετό, εάν μολυνθεί μόνο η κύστη. Ο πυρετός μπορεί να σημαίνει ότι η μόλυνση έχει επεκταθεί στους νεφρούς ή έχει μολυνθεί ο προστάτης. Για παράδειγμα η οξεία προστατίτιδα είναι μία επικίνδυνη για τη ζωή λοίμωξη και πολλές φορές χρήζει άμεσης νοσηλείας. Σε κάθε περίπτωση ο πυρετός είναι ένδειξη άμεσης φαρμακευτικής αντιμετώπισης και πιθανότατα νοσηλείας.

Πώς γίνεται η διάγνωση της ουρολοίμωξης;

Για να διαπιστωθεί εάν ένα άτομο έχει ουρολοίμωξη, θα χρειαστεί ένα δείγμα ούρων –οποιαδήποτε ώρα και ανεξάρτητα από τη λήψη τροφής– να εξεταστεί στο εργαστήριο. Η γενική ούρων καταγράφει την ύπαρξη μικροβίων στα ούρα. Αν υπάρχουν υποψίες ή αν η γενική ούρων δείξει την ύπαρξη μικροβίων (πυοσφαίρια >2-4), ο γιατρός θα υποδείξει καλλιέργεια ούρων, η οποία χρειάζεται 48 ώρες, για να πολλαπλασιαστεί το βακτήριο στο εργαστήριο.

Μαζί με τον εντοπισμό του τύπου του μικροβίου, προσδιορίζονται και τα κατάλληλα αντιβιοτικά, για να το καταπολεμήσουν (αντιβιόγραμμα). Η συλλογή των ούρων θα πρέπει να γίνει προσεκτικά σε ειδικό αποστειρωμένο δοχείο που προμηθευόμαστε από το φαρμακείο, ύστερα από πλύσιμο των γεννητικών οργάνων. Αν ένα άτομο κάνει υποτροπιάζουσες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος, ο ιατρός μπορεί να ζητήσει κάποιες επιπλέον ειδικές εξετάσεις, για να διαπιστωθεί εάν υπάρχει κάποιο πρόβλημα στο ουροποιητικό σύστημα (π.χ. υπερηχογράφημα νεφρών και κύστης).
 

Πώς αντιμετωπίζονται οι ουρολοιμώξεις;

Οι περισσότερες λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος που προκαλούνται από βακτήρια αντιμετωπίζονται με τη χορήγηση αντιβιοτικών. Ο ιατρός θα κρίνει ποιο είναι το κατάλληλο αντιβιοτικό και τη διάρκεια της θεραπείας, ανάλογα με το ιστορικό του ασθενούς, το είδος του μικροβίου και το αντιβιόγραμμα. Σε βαριές λοιμώξεις με πυρετό, συνήθως χρειάζεται νοσηλεία σε νοσοκομείο για ενδοφλέβιααγωγή και ενυδάτωση. Ειδικά αν βρεθεί πυελονεφρίτιδα που εμποδίζει τη ροή των ούρων προς την κύστη (απόφραξη), ο ιατρός θα συστήσει ειδική αντιμετώπιση.

Εφαρμογή γενικών μέτρων πρόληψης:

Είναι απαραίτητο ο ασθενής που έχει υποστεί ουρολοιμώξεις να διατηρεί τα παρακάτω μέτρα πρόληψης :

• Λήψη άφθονων υγρών, σταδιακά όλη την ημέρα

• Ούρηση με την πρώτη επιθυμία (σε καθιστή θέση οι γυναίκες)

• Ούρηση αμέσως μετά τη σεξουαλική επαφή

• Σωστός καθαρισμός της γεννητικής περιοχής

Πότε χρειάζεται ειδική θεραπευτική αντιμετώπιση;

Η θεραπεία των ουρολοιμώξεων, σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί να περιλαμβάνει, εκτός από τα γενικά μέτρα, και τα ακόλουθα ανά περίπτωση:

• Υποτροπιάζουσες ουρολοιμώξεις σε γυναίκες

Ο ιατρός, ανάλογα με το ιστορικό, μπορεί να δώσει κάποιες οδηγίες, για να μειωθούν τα επεισόδια ουρολοιμώξεων, όπως:

• Χαμηλή δόση αντιβιοτικού κάθε μέρα για διάστημα 6 μηνών ή περισσότερο
• Μια δόση αντιβιοτικού πριν ή αμέσως μετά τη σεξουαλική επαφή
• Χορήγηση Cranberries (κράνα)

• Λοιμώξεις κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, η λοίμωξη των ούρων, ακόμη και αν δεν υπάρχουν συμπτώματα, θα πρέπει να αντιμετωπίζεται, γιατί μπορεί να δημιουργήσει κινδύνους για τη μητέρα και το μωρό. Σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να λαμβάνονται φάρμακα χωρίς συνταγή γιατρού, γιατί μερικά αντιβιοτικά δεν είναι ασφαλή για χορήγηση κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.

• Λοιμώξεις σε άνδρες

Οι λοιμώξεις του ουροποιητικού συστήματος στους άντρες είναι συχνά το αποτέλεσμα της παρεμπόδισης της ροής των ούρων από λίθο ή υπερπλασία του προστάτη. Σε μόλυνση του προστάτη, συνήθως χρειάζεται θεραπεία για μεγάλο χρονικό διάστημα, για να καταπολεμηθεί το μικρόβιο. Αντιμετώπιση του υποκείμενου αιτίου ενδεχομένως να χρειαστεί.

Εάν θέλετε να λάβετε πληροφορίες για την αντιμετώπιση των ουρολοιμώξεων και των σχετικών θεραπειών, επικοινωνήστε με τον Χειρουργό Ουρολόγο, Μιχαήλ Εμμ. Κουμεντάκη, ο οποίος είναι εξειδικευμένος ιατρός του ουροποιητικού συστήματος, σε μετεκπαιδευτικά προγράμματα σε ΗΠΑ και Ευρώπη. Είναι ενεργό μέλος της Αμερικανικής Ουρολογικής εταιρείας (AUA), της Παγκόσμιας Ενδοουρολογικής Εταιρείας (Endourology Society) και Διευθυντής της Δ’ Ουρολογικής Κλινικής του Νοσοκομείου Ιασώ General.